cursus Agro-ecologie voor de tuinderij

8 lesdagen in januari, februari, maart, april en mei
excursiedag in juni
inspiratiedag in september
stage op tuinderij naar keuze

Sinds 2019 start er ieder jaar een cursus Agro-ecologie in de Ommuurde Tuin. Zie jij je ook een agro-ecologische boerderij, biologische tuinderij, een buurtmoestuin, of een zorgtuin starten? Of wil je wat meer kennis omdat je al werkt bij een (biologische) boer of tuinder. Dan is deze cursus interessant voor jou! Deze praktijkcursus is speciaal bedoeld voor mensen die dromen van een andere toekomst. Gedurende vijf maanden, van januari tot mei, leer je praktische kennis die je meteen kunt toepassen!

In deze cursus zullen ervaren agro-ecologische tuinders je grondig voorbereiden op de grote stap in de wereld van de tuinbouw. Tussen januari en half mei heb je twee keer per maand les op de Ommuurde Tuin, een biologische tuinderij van 1 hectare met meer dan 400 verschillende soorten groenten, kruiden en fruit. Bovendien kun je zelf stagedagen plannen op basis van je beschikbaarheid. Deze stage kan plaatsvinden op de Ommuurde Tuin in Renkum, De Wilde Peen in Ede, of op een van de vele andere tuinderijen in Nederland. Deze stagetijd raden wij sterk aan, maar is natuurlijk helemaal aan jezelf.

Het hoofddoel van deze cursus is dat je praktische kennis opdoet over de belangrijkste aspecten van tuinieren, zodat je tijdens je stage dieper kunt ingaan op specifieke onderwerpen, gerichte vragen kunt stellen, en gedurende het hele jaar waardevolle ervaring kunt opdoen. Dit bereid je voor om uiteindelijk je eigen tuinderij te starten.

Om ervoor te zorgen dat je na de cursus echt goed voorbereid bent, krijg je een handig overzicht met praktische informatie, zoals waar je goede compost, zaden, plantgoed en pootgoed kunt verkrijgen, waar je bodemanalyses kunt laten uitvoeren, waar je vliesdoek, gereedschap en geschikte irrigatie kunt vinden, waar je biologische bestrijdingsmiddelen kunt kopen en waar je land kunt vinden of vacatures voor tuinders kunt raadplegen. Bovendien is er jaarlijks een actieve appgroep waarin deelnemers elkaar kunnen helpen met praktische tips en advies.

reacties van oud cursisten

Jet-Anne During-Vos (cursist 2023 nu werkzaam op de Kraaybekerhof): “Soms is het goed om een stap terug te doen. Om even te stoppen, de balans op te maken, naar je hart te luisteren. Afgelopen jaar pakte ik de ruimte, een tussenjaar, ik stond stil en kwam in beweging. Mijn drijfveren achterna. Ik ontdekte nieuwe dingen, ontmoette nieuwe mensen, hervond de liefde voor het boeren, genoot en leerde vooral heel veel. Ik genoot ervan met volle teugen. De opleiding Agro Ecologie, het stagelopen op de tuinderij Land in Zicht in Amersfoort, de landgoedwinkel en tuinen van Kraaybeekerhof in Driebergen, het leren heggenvlechten, zoveel buiten zijn. Ik volgde mijn eigen energie en genoot met volle teugen.

Het wakkerde de altijd brandende vlam voor gezond voedsel, buiten zijn, leren en delen aan tot een enorm vuur. Dankzij de opleiding ontmoette ik gelijkgestemden, kreeg ik kennis van voedsel verbouwen voor de samenleving en deed ik dankzij de stage veel praktijkervaring op. Maar we leerden ook onze dromen uit te spreken, ze concreet te maken en stappen te zetten. Na 18 jaar werken als fondsenwerver bij Vogelbescherming volg ik nu mijn hart en passie, gesteund door de opleiding en de fijne studiegenoten. Ik verliet Vogelbescherming en ben op t land en lever een actieve bijdrage aan de o zo nodige transitie in de landbouw!”

Patrick de Haan (cursist 2022). “De cursus heeft me veel gebracht en heeft zich vertaald in www.beemstergaard.nl. Dit jaar hebben we 60 oogstaandeelhouders kunnen verwelkomen. Inmiddels staat de teller al op 100 inschrijvingen voor seizoen 2023 en dat zonder enige vorm van PR. Heleen (groep b van de cursus) heeft het afgelopen seizoen als stagiaire meegelopen en komt vanaf volgend seizoen in betaalde dienst. Super leuk en een hele hoop positieve energie. Dank voor jullie inzet, tips en trics en heldere verhalen en lessen in de praktijk, ik kan nu uit ervaring zeggen dat je met jullie cursus een vliegende start kan maken. Wat ik ook als erg inspirerend heb ervaren is de diversiteit in de groep, verschillende achtergronden, verschillende plannen, verschillende ervaringen, verschillende leeftijden. Mooi om dat met elkaar te kunnen delen”.

Opzet van de cursus

We starten met een kennismaking met de ommuurde tuin, de andere deelnemers en de docenten. Esther Kuiler is in 1999 is begonnen en heeft nu een tuinderij waar ze nu haar volledige inkomen uit kan halen. Klarien Klingen is 3 jaar geleden gestart met tuinderij de Wilde Peen ten noorden van Ede maar heeft al meer dan 10 jaar ervaring als tuinder en heeft meerdere bedrijven gestart. Chantal Houbiers werkt al 25 jaar in de zorglandbouw. Samen geven deze docenten een breed beeld van de factoren die leiden naar een succesvolle start en de uitdagingen die je hierbij tegenkomt.
‘s Middags gaan we de Ommuurde Tuin bekijken. Bovendien zullen we dieper ingaan op de betekenis van agro-ecologie en alle aspecten die daarbij horen.

Hoe kun je een gezonde bodem opbouwen en hoe kun je een bodemanalyse interpreteren, inclusief het bodemecosysteem, mineralen en voedingsstoffen? Bij de Ommuurde Tuin hebben we door zorgvuldig bodembeheer de organische stof van <1% verhoogd naar ruim 8%. Wij gaan je leren hoe je dit kunt bereiken. Samen zullen we een bodemmonster nemen en analyseren we jullie eigen grond. Je krijgt opdrachten mee om een beter begrip van de bodem te ontwikkelen.
’s Middags zullen we ons richten op gereedschappen en machines. Welke ervaring hebben we met verschillende soorten gereedschappen, zaaimachines en freesmachines op een kleinschalig bedrijf?

In deze les zullen we onze bodemkennis uitbreiden en ons richten op bodemvoeding. We kijken hoeveel (plantaardige) bemesting je nodig hebt voor verschillende gewassen, en je krijgt opdrachten om te leren hoe je dit zelf kunt berekenen. Verder verdiepen we ons in de productie van bokashi compost, een innovatieve methode die steeds populairder wordt onder tuinders. ‘s Middags zullen we groenbemesters bespreken en bekijken we welke geschikt zijn voor jouw situatie. Ook bespreken we welke vormen van irrigatie het beste passen bij verschillende gewassen en gaan we ze op de tuin bekijken.

Tijdens deze les bespreken we de levenscyclus van een plant, van zaad tot zaad. Waar halen wij zaden, pootgoed en plantgoed vandaan en hoe kun je zelf zaden vermeerderen? En wat komt er kijken bij eigen opkweek?
’s Middags gaan we op excursie naar twee zeer verschillende tuinderijen in Ede: De Wilde Peen van Klarien Klingen en Maria van Maanen, en Makandra, waar Chantal Houbier ons zal rondleiden. Beide bedrijven doen hun eigen plantgoed-opkweek. Makandra fungeert bovendien als een zorgboerderij, dus we zullen ook ingaan op landbouw en zorg, en de uitdagingen die hierbij komen kijken.

We gaan dieper in op hoe je een teeltplan kunt opstellen met een breed scala aan gewassen, waaronder groenten, fruit, kruiden en bloemen. We bespreken hoe je zorgt voor een gezonde vruchtwisseling en hoe je ervoor zorgt dat je altijd voldoende kunt oogsten voor je pakketten, zelfoogst of verkoop. Wij geven uitleg en opdrachten, zodat jullie zelf kunnen oefenen met het maken van een teeltplan. Daarnaast ontvang je teeltplannen van verschillende tuinderijen ter inspiratie, zodat je kunt vergelijken en ontdekken wat voor jou wellicht een goede start is.

Tijdens deze les leer je hoe je kunt omgaan met ziekten en plagen, zoals slakken, nematoden, trips, luizen, witte vlieg, phytophthora en coloradokevers. Je leert schade herkennen en ontdekt welke natuurlijke vijanden je kunt inzetten tegen verschillende plagen. We laten zien welke uitdagingen we gedurende het jaar in de tuin tegenkomen en hoe wij hiermee omgaan.
’s Middags geeft Marieke Smit, een onderzoeker bij Entocare, een lezing over biologische bestrijding. Na deze uitleg kunnen jullie de biologische bestrijders zelf onder de microscoop bekijken.

We bespreken uitgebreid hoe je inkomen kunt genereren uit een kleinschalige tuinderij. Onderwerpen zoals de afzet van je producten, het aantrekken van leden, en de voordelen van marktverkoop versus een abonnementensysteem of zelfpluk, komen aan bod. We behandelen ook verschillende vormen van Community Supported Agriculture (CSA) en laten je zien hoe je de prijs voor je producten of groentepakketten kunt berekenen.
Een ander belangrijk onderwerp is de toegang tot land. Wat doe ja als je wilt beginnen met een tuinderij, maar niet beschikt over het kapitaal om land te kopen? We bespreken hoe andere nieuwkomers in de landbouw dit hebben aangepakt en welke ontwikkelingen en organisaties je kunnen helpen met het vinden van grond voor je droom. We bespreken ook de aandachtspunten bij het afsluiten van een pachtcontract.
We behandelen kort praktische zaken rond het opstarten van een bedrijf zoals: hoe wordt je ZZP’er, hoe gaat dat met de belasting, administratie of certificatie zoals SKAL? Wat is de Kleine Ondernemers Regeling?
In de middag zijn we weer lekker op de tuin en vertellen Esther en Klarien over kassenteelt en het verschil met de buitenteelt van de ‘echte’ kasteelten als tomaten, paprika’s en komkommers. Chantal vertelt ons meer over wat er komt kijken bij zorglandbouw en educatie voor kinderen en schooltuinen.

Het wordt steeds groener in de tuin en er valt dus al heel veel te zien. Deze dag gaan we ons verdiepen in verschillende teelten. Ook komt Jacolien van Bijenbrood ons een introductie geven over sierteelt. Wat zijn de verschillen met groenteteelt? Hoe oogst je bloemen?
In de middag is er ruimte voor alle dringende laatste vragen, feedback op je teeltplan en om opdrachten te bespreken.

We brengen een bezoek aan één of misschien wel twee tuinderijen die we als klas absoluut moeten zien. Dit kunnen bijvoorbeeld onze geweldige stagebedrijven zijn, waar we veel waardevolle ervaring hebben opgedaan. Maar we kunnen ook een kijkje nemen op een tuinderij van een oud-cursist, die ons kan vertellen over zijn of haar ervaringen bij het opstarten van een tuinderij. Het belooft een inspirerende dag te worden waar we veel kunnen leren en delen met elkaar. Jullie gaan zelf deze dag organiseren.

Op deze laatste dag in september komen we weer samen en deelt iedereen zijn/haar ontwikkelingen van het afgelopen jaar en dromen en plannen voor de toekomst, misschien al wel met een mooi uitgewerkt teeltplan. Uiteraard maken we ook een rondje door de Ommuurde Tuin – die weer heel anders is dan aan het begin van het groeiseizoen. We sluiten af met een boerenvuur waarbij je andere Toekomstboeren kunt ontmoeten.

Kijk hier voor de data en praktische informatie van de cursus van 2025.

kosten

De prijs voor deze tiendaagse cursus is inclusief koffie, thee en een heerlijke lunch (uiteraard allemaal bio & vegan), allerlei praktische info in een overzichtelijke lijst en presentaties. Om het voor iedereen betaalbaar te houden, werken we met een prijsschaal, met een richtprijs van 1250 euro incl BTW voor particulieren en 1500 euro incl BTW voor bedrijven.

opgave

Stuur een email met jouw motivatie om aan deze cursus mee te willen doen met je adres en telefoonnnummer en eventuele voorkeursdag voor 1 december naar: educatie@ommuurdetuin.nl .

Let op: er zijn een beperkt aantal plekken beschikbaar en mensen die een eigen tuinderij op willen starten of al bezig zijn, zullen voorrang krijgen. Afmelden kan tot 1 week vóór de start van de cursus.

Interesse? Meld je aan via onderstaand formulier

de docenten

Esther Kuiler

Esther is sinds 1999 de eigenaresse van de Ommuurde Tuin in Renkum en heeft dus ruim 25 jaar praktische ervaring als biologisch tuinder. Naast praktische kennis, kan zij als geen ander kennis delen: hoe je – stap voor stap – een biologische tuinderij op kan zetten, hoe je een teeltplan ontwikkelt met veel verschillende soorten groenten, fruit en kruiden. Ze weet wat er allemaal mis kan gaan en hoe je daar dan mee om gaat / dat voorkomen kan. Maar ze deelt vooral ook haar passie voor ‘t telen van prachtige gewassen.

Na haar studie, besloot Esther biologisch tuinder te worden. Stap voor stap heeft ze de Ommuurde Tuin ontworpen, ontwikkeld en vorm gegeven. Op dit moment haalt ze haar volledige inkomen uit de tuin. Ze is actief lid van de Federatie van AgroEcologische Boeren, de BioTuinders, een vereniging voor biologische (gecertificeerde) tuinderijen, die een gesprekspartner vormt met SKAL, het VeganLanbouw-netwerk en het CSA-netwerk.

De Ommuurde Tuin is een Erkend Leerbedrijf, dat betekent dat Esther studenten van de Wageningen University, AERES Hogeschool Wageningen, Aeres MBO, Yuverta, Warmonderhof en de HAS begeleidt als stagiair. Ook is ze sinds 2000 ‘zorgboer’ waarbij de tuin als plek dient voor zorgvragers.

Esther wordt regelmatig uitgenodigd om lezingen te geven over o.a. de bodem, veganistisch telen of het maken van een biodivers teeltplan. Ze kijkt er naar uit om haar theoretische en praktische kennis te mogen delen tijdens de cursus!

Chantal Houbiers

Chantal is van jongs af aan enthousiast over natuur en moestuinieren. ‘Na een studie en werk in de fundamentele biofysische wetenschap heb ik het roer omgegooid. Ik wilde buiten in de natuur werken in plaats van de natuur binnen te bestuderen. Voor een opleiding in de zorg ben ik in 1999 gaan werken op Zorgboerderij Makandra, waar groenten, kruiden, (eetbare) bloemen, fruit en shiitake paddestoelen worden geteeld samen met mensen met een zorgvraag. Daarnaast ben ik imker geworden toen de oudste van mijn 3 kinderen op 9-jarige leeftijd bijen ging houden. Voor meer basis in de landbouw heb ik de opleiding biologische landbouw op de Warmonderhof gedaan.’

Chantal is sinds 2009 verantwoordelijk voor de kruidentuin bij zorgboerderij Makandra in Ede. Ook runt ze de imkerij samen met haar cliënten en begeleidt ze cliënten in de groententeelt. Hiernaast heeft ze in Wageningen een schooltuin project. Naast kennis over de teelt van kruiden deelt ze ook met ons haar inzichten in de uitdagingen van zorglandbouw en educatie op de tuinderij.

Klarien Klingen

Klarien werkt al haar hele leven buiten en sinds 2010 betaald in de landbouw. Als stagiair, vrijwilliger en werknemer werkte ze op meerdere boerderijen en tuinderijen in regio Gelderland en in regio Utrecht. Sinds 2014 runt ze een eigen CSA tuinderij, eerst in de Betuwe en in Doorn en nu sinds 2019 samen met Maria van Maanen CSA de Wilde Peen in Ede.

In Wageningen studeerde ze af in bodem- en waterconservering, daarna volgde ze de MBO opleiding biologisch-dynamische Landbouw aan de warmonderhof.

Agroecologie en CSA ziet zij als belangrijke manieren om bij te dragen aan een meer rechtvaardigemaatschappij waarin boer en biodiversiteit floreert, waar niet bezit maar werk wordt beloond, en waarin onbespoten voeding voor iedereen toegankelijk is.

Ze is mede initiatiefnemer van vereniging Toekomstboeren, actief betrokken bij de Federatie voor AgroEcologische Boeren en het Netwerk voor AgroEcologie.

Klarien kijkt ernaar uit om samen met jullie het agroecologisch vuur verder aan te wakkeren!

Jacolien Cleveringa

Jacolien is in 2015 als literatuurwetenschapper en bloemenliefhebber gestart in een moestuin en doorgegroeid naar een kleine kwekerij aan de rand van Utrecht. Daarna is ze in Friesland neergestreken op 0,6 ha, waar nu een overvloed aan snijbloemen te vinden is. Jacolien levert biologische snijbloemen aan lokale bloemisten, bedrijven en instellingen en geeft les over sierteelt aan de Warmonderhof.

Marieke Smits

Marieke werkt bij Entocare en kan ons meenemen in de bijzonder ‘kleine’ wereld van de natuurlijke vijanden. Tijdens haar gastles zullen we verschillende nuttige soorten bekijken en de meest ingezette natuurlijke vijanden bespreken.

waar vind je onze cursisten

BeeWell natuurtuinen, Tuinderij de Koolgoorn, Landgoed De Beug, Family Farm, Tuinderij Pracht, de Biesterhof , De tuin naast de Branding, Marijns Moestuin, De Tilgrupshof, Pen-ar – Rest, De Donkse Hoef, De Grote Modderkolk, de Wijkse Moestuin, Hof Bredelaar, Vrijhof Oostwaard, Beemstergaard, Mooshofke, Lintelo 12, Tuinderij Het Groene Leven, Oogstwold, Pluktuin de Zonneroos, Atelier Botanica, Tuinderij Lichtveen, Tuinderij VosBeek, Heerlijke Land, Tuinderij Steef en Eef, Proeftuin van Linschoten, Voedselbos Oogstwold, Kwekerij Veldlof, Het Groene Boord, Makandra, Kraaybeekerhof, Villa Augustus, Moestuin de Haar, stichting LenteLand, PlantPal (Geen tuinderij, maar cursisten Roy en Stefan zijn samen een bedrijf begonnen met als missie het verbeteren van de bodem via mycorrhiza’s.), Hulp bij proces: Dreise Wijze.

Verder zijn er een aantal cursisten vertrokken naar ‘t buitenland om daar een tuinderij te beginnen. Zweden, Frankrijk en Portugal zijn populaire bestemmingen!

geschiedenis

Deze cursus is voor het eerst gegeven in 2019 door Esther Kuiler en Elske Hageraats. Onder de oude naam cursus agroecologie in de praktijk geeft Elske de cursus ondertussen elders. Ze is in 2015 gestart als stagiare op de Ommuurde Tuin en heeft van 2017 – 2021 als tuinder ons tuinteam versterkt. In 2018 hebben we deze cursus samen ontwikkeld. We zijn blij dat Elske op haar eigen wijze verder gaat met het inspireren van mensen om agro-ecologie verder uit te dragen. Vanaf 2024 wordt de cursus op de Ommuurde Tuin door een nieuw team ervaren tuinder-docenten gegeven met allemaal hun eigen expertises. Elk jaar wordt onze cursus ge-update en aangevuld met nieuwe informatie.

deze cursus wordt aanbevolen door:

Stichting Boerengroep, Wageningen
studentenorganisatie die de duurzame landbouw en studenten verbindt
Toekomstboeren
organisatie voor verandering van de huidige landbouw door ondersteuning van duurzame boeren door het organiseren van activiteiten voor starters, belangenbehartiging, kennisuitwisseling en samenwerking
CSA Netwerk Nederland
overkoepelende netwerk voor boeren en tuinders met gemeenschap gedragen landbouwsysteem zoals zelfoogsttuinen en voedselcooperaties
BioTuinders
Vereniging van biologische tuinders voor kennisuitwisseling, belangenbehartiging en samenwerking
Merel Hofmeijer, docent Oragnic Production Systems, Wageningen University
Kees van Veluw, Louis Bolk Instituut en oud-docent Ecological Design and Permaculture , Wageningen University